Manastir Mileševa
Manastir Mileševu osnovao je kralj Vladislav, sin Stefana Prvovenčanog i unuk Nemanjin. Tačno vreme podizanje crkve nije poznato. Prema nekim izvorima, Vladislav je svoj manastir počeo da zida 1234. godine, mada neki detalji na freskama ukazuju da se to moglo desiti i desetak godina ranije dok je Vladislav bio samo kraljević i upravljao župom Crna stena. U svakom slučaju, sigurno je da je manastir nastao između 1219. i 1235. godine. Oko 1235. godine, kralj Vladislav dozidao je još jednu pripratu da bi u njoj sahranio telo svog strica Svetog Save, koji se posle dugog puta po svetim zemljama istoka, razboleo i umro u Bugarskoj. Činjenica da je Savino telo sahranjeno u Mileševi podigla je ugled manastira, koji se po crkvenoj hijerarhiji nalazio na drugom mestu, odmah posle Studenice.
U Mileševi se 1377. godine krunisao za kralja Bosne i Srbije kralj Tvrtko, pošto se Mileševa u to vreme nalazila na teritoriji njegove države, a 1446. godine zahumski vladar Stjepan Vukčić Kosača uz svoju titulu dodao je naziv „herceg od Svetog Save“ pa se njegova država koja se prostirala do Mileševe prozvala Hercegovinom.
Turci su prvi put poharali manastir 1459. godine. Krajem XVI veka odneli su telo Svetog Save u Beograd i zapalili ga.
Da nije podigao Mileševu, kralj Vladislav bi verovatno ostao malo zapamćen u istoriji srpskog naroda. Njegova kratkotrajna vladavina nije uticala na kasnije istorijske dogadjaje. Mileševske freske međutim, predstavljaju znamenitost koja je u samom vrhu našeg kulturnog nasleđa. Početkom Drugog svetskog rata, italijanski fašisti učinili su nešto što ni Turci nisu: pretvorili su manastir u konjušnicu što je uslovilo da likovne dekoracije u donjim zonama zauvek nestanu.
Mileševsko slikarstvo
Osnovnu vrednost Mileševe čine njene delimično sačuvane freske koje spadaju u monumentalna dela slikarstva srednjeg veka, iako se nisu sačuvale ni u prvobitnom izgledu ni u prvobitnom broju. Sve freske u glavnom delu crkve rađene su na žuto-pozlaćenoj, a manjim delom na plavoj pozadini.
Najveličanstvenija freska je Beli Anđeo, remek delo srednjovekovnog slikarstva. Fotografija Belog Anđela je prva slika poslata satelitom iz Evrope u Ameriku (1958. god), a 1962. godine u prvom signalu poslatom u kosmos nalazile su se dve fotografije: kineski zid i slika Belog Anđela.
Mileševski slikari imaju slobodan, širok potez i razvijen osećaj za boju. Iako sve njihove slike imaju uzore u starijim majstorima, naslikane kompozicije kazuju da su ih slikali stvaraoci koji su bili daleko od oponašanja tuđih dela.
Ko su bili mileševski slikari, nije poznato. Neki istoričari smatraju da su imena Teodor, Georgije i Dimitrije, zabeležena pri dnu nekih figura, njihova imena.
Mileševska štamparija
Za vreme turskog ropstva u manastirima je čuvana da se ne ugasi, srpska pismenost, a prva knjiga u porobljenoj Srbiji odštampana je u Mileševi. Polovinom XVI veka, manastir je raspolagao uređenim poljoprivrednim gazdinstvom i za prodatu stoku u Veneciji, monasi su kupili 1543. godine štamparske prese i slova. Monasi iz Mileševe otputovali su u Veneciju da nauče štamparsku veštinu, a u povratku su na šestoro konja natovarili štampariju. U Mileševu su je doterali krišom, putujući noću kroz bespuća. Štamparija je montirana u pripremljenim skrivnicama u potkupolnom prostoru spoljne priprate. Tu su od 1544. do 1557. godine, koliko je štamparija opstala, odštampani „Psaltir“, „Molitvenik“, „Trebnik“ i druge knjige za crkvene potrebe.